SAYFA 106
26.Hurşidname adlı metnin anlatım biçimi öyküleyici anlatımdır.

27.”Hurşidname” adlı metinin olay örgüsü
Ø Hurşid ile Boğa Hanın savaş meydanında karşılaşmaları
Ø Hurşid ile Boğa Hanın diyalogları
Ø Hurşid’in yüzünden zırhı kaldırması ve Boğa Hanın Hurşid’in güzelliğinden kendinden geçmesi
Ø Hurşid’in Boğa Hanı öldürmesi
28.Teması aşktır.

EK BİLGİ: (mutlaka okuyunuz)
Bu eserin tenkitli metnini hazırlayıp inceleyerek ilim âlemine
sunan Prof Dr. Hüseyin AYAN “Hurşîd-nâme’de Aşk” başlığıyla, eserdeki beşerî ve ilahî aşkın tezahürü üzerinde durmuştur. H. Ayan burada, beşerî aşkla ilahî aşkın eserde yan yana
yürüdüğünü ve bunların birbirinden ayrılmasının güçlüğünü belirtir. Hurşîd’in
güzelliği, bu güzelliği görenin bayılması ve uzun süre kendisine gelememesi,
görmeden âşık olma, aşkın ve âşıkların hâlleri, aşk-akıl ilişkisi, aşkın söz, saz ve resim yoluyla ortaya çıkışı ve sözün etkisi… gibi konuların ele alındığı kısımda, Şeyhoğlu’nun aşk hakkındaki fikirleri de verilmiştir. H. Ayan bunları şöyle sıralar:
“1. Aşkın gizli nice dünyaları vardır ki akıl bunlardan asla
haberdâr olmaz,
2. Aşka boyun eğmeyenler bu âlemlerden bîgânedir,
3. Âşık olmayan insanların kişiliği yoktur,
4. Âşık olmayan insanlar gözden, kulaktan dilden ve dudaktan lezzet alamazlar,
5. Âşık olmayan insanlar, ne insanın ne kâinatın sırrını ve seyrini temâşâ edemezler.”
H. Ayan bunlardan sonra; bu beş unsurla aşkı târif ederek çeşitli açıklamalar yapmayı da ihmâl etmez. Bu açıklamalarda görülen husus, beşerî aşkın tarifine, ilâhî aşkı karıştırma temayülünün ağır basmakta olduğudur.” değerlendirmesini yapar.
29.Metin olağan üstü özellikler taşıyan gerçek hayatta karşılaşamayacağımız olaylar ve karakterlerin olduğu tamamen kurmaca bir metindir.

2.Etkinlik
HURŞİD: İran Şahının kızı.Uğruna ölünecek kadar güzel, kıvrak zekalı, iyi eğitimli, savaşçı, yiğit, cesur…
FERAHŞAD: Mağrib ülkesinin hükümdarının oğlu, Hurşid’e aşık…

30.
zaman :“yüzünden örtüyü kaldırdıktan sonra, geceleri, ertesi günü, savaşın kızıştığı sırada…” gibi belirsiz zaman ifadeleri

mekan: “Bir kaleye, Mağrib şehri, savaş meydanı” gibi mekanlar…Bu mekanlar sadece yer adı olarak geçmiş tasvir edilmemiştir.



31.Metnin manzum kısmında 4. 7. 12. 15. 16. 20. 22. 23. beyitlerde sanatlı söyleyiş vardır.Örneğin;
12.beyitte “Bütün kemiklerinin bağı çözüldü, kuşu uçtu, budağı sarsıldı.”
Mübalağa istiare
20. beyitte “Güneşin yüzünden kara bulutun kalktığı gibi hemen ay yüzünden zırhı kaldırdı.”(teşbih sanatı) vb….
Bu sanatlı söyleyişler(bu içerik önce blogkafem.blogspot.com’da yer almıştır.Lütfen ziyaret edin) anlatımı kuvvetlendirmekte, ifadenin süslü ve edebi olmasını , söylenmek istenenin zihinde daha belirgin ve güzel bir şekilde anlatılmasını sağlamaktadır.

32.Mesnevinin uyak şeması:
aa/ bb/ cc/dd /ee / ff (mesnevilerde her beyitin kendi arasında uyaklı olduğunu unutmayınız.)

33.Hurşidname mesnevisinde mesnevi türüne ait özellikler:
Ø Beyitlerle yazılmıştır.
Ø Uyak düzeni aa/ bb/ cc / dd/ ee/ ff…dir.
Ø Aşk teması işlenmiştir.
Ø Aruz ölçüsüyle yazılmıştır.(Kalıbı mefâîlün / mefâîlün /feûlün )
Ø Öyküleyici anlatımla masal havasında anlatılmıştır.

34.ŞEYHOĞLU MUSTAFA’NIN EDEBİ KİŞİLİĞİ:
· 14.yüzyılın şöhretli mesnevi yazarıdır.
· Edebi yönü çok kuvvetlidir.
· Nesir alanında da oldukça ustadır.
· Eserlerini Türkçe ile yazmanın güçlüğünden şikayet eder.
· İran edebiyatının önde gelen isimlerinden ve özellikle bunlardan Ferîdüddîn Attâr ve Senâî’nin, Şeyhoğlu’nun edebî kişiliğinin oluşumunda önemli rol oynamıştır.
· “Şair, Hurşîd ü Ferahşâd’da, o zamana kadar bir
mesnevide bulunması belirlenmiş hususların hiçbirisini ihmal etmemiştir.
· Şeyhoğlu Mustafa, Şehnâme’den aldığı epizot ve motiflere başka kaynaklardan ve özellikle Türk tarihi ve geleneklerinden ilâveler yaparak bunları yerli yerine koymuş, olayın bütün inceliklerini nazımla söylemiş ve bu uğurda büyük emek harcamıştır. Eserin hacmi (7903 beyit) yanında, her beytine büyük özen göstermiştir.

SAYFA 107


3.
Battal Gazi: Kahramanlık yönü bulunan gözü pek, yiğit, cesur bir komutan...
Boğaç Han: Yiğit, cesur,kahramanlık yönü bulunan aile değerlerine bağlı...
Danişment: Kahramanlık yönü bulunan gözü pek, yiğit, cesur, alperen
Hurşid: Uğruna ölünecek kadar güzel, kıvrak zekalı, iyi eğitimli, savaşçı, yiğit, cesur…

4.Bu kahramanların ortak özellikleri olağanüstü özellikler gösteren kahramanlık yönleri olan ideal tiplerdir.

5.Eserlerdeki çekirdek gerçeklik zamanla halkın hayal gücünün etkisiyle olağanüstülükler kazanmıştır.Bu dönem metinlerinde fetih , gaza ve kahramanlık temaları halk arasında büyük rağbet görmüştür.
6.
Ø Olağanüstülüklerin görülmesi
Ø İdealize edilmiş kahramanların varlığı
Ø Olay örgüsü yer ,zaman ve kişi unsurlarının metnin yapısını oluşturması
Ø Öyküleyici anlatımın kullanılması
Ø Hurşidname hariç anonim nitelikte olması gibi özellikler metinlerde yer alan masal ve destan unsurlarıdır.
Ø Dönemin zihniyetini yansıtması (destan unsurları)
7.Bunun sebebi kahramanlık temasının her dönemde hep ilgi görmesi ve insanoğlunun ideal olan her şeye ilgi duyması ve yüceltmesi olabilir.
8.Tüm ödevler için -> blogkafem.blogspot.com / blogkafem.net

SAVULUN BATTAL GAZİ GELİYOR
LEYLA İLE MECNUN
DELİ DUMRUL
9. Her iki metnin yapısı olay örgüsü, yer zaman ve kişilerden oluşur.Her iki metinde de ilahi bakış açılı anlatıcı ve epik bir anlatım ,yalın ve anlaşılır bir dil vardır.Her iki metinde de kahramanlık teması işlenmiştir.

Benzer özellikler taşımasının sebepleri:
ikisinin de Türk kültüründen beslenmesi
İkisinde de milli değerlerin ön plana çıkarılması
İkisinde de kahramanlık temasının işlenmesi
İkisinde de topluma mâl olmuş lider vasıflı kişilerin bulunması
Edebi geleneğin etkisi

SAYFA 109
DEĞERLENDİRME
1.DEDE KORKUT HİKAYELERİNİN TÜRK EDEBİYATI AÇISINDAN DEĞERİ VE ÖNEMİ
Dede Korkut Hikayeleri destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçişin ilk ürünüdür.Bu hikayeler Türk ruhuna Türk düşüncesine Türk kültürüne ışık tutan en açık belgelerdir.Destan özellikli ve pek çok halk kahramanının mücadeleleri anlatılan Dede Korkut hikâyelerinde; güzel ve hikmetli sözler.Türkler’in tarihine ait rivayetler, han ve beyler hakkında methiyeler, Türk töresine ait pek çok konular işlenerek, iyilere methiye ve kötülere eleştiri vardır. “Dede Korkut Kitabı”nda (Dede Korkut ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan=Oğuzların Diliyle Dede Korkut Kitabı) 12 destan özellikli hikâye yer alır ve bu kitap, İslâm öncesi ve sonrasında Türkler’in yaşayışını, dilini, tarihini, edebiyatını ve kültürünü içerir. Akıcı ve halkın kullandığı Türkçe ile yazılmış olan bu kitap; gerçek bir şaheserdir. Kitapta, “Dede” ve “Ata” olarak geçen ve “Korkut Ata” olarak da bilinen Dede Korkut, Türkmen, Kazak, Özbek ve Karakalpak boyları arasında bu adlarla bilinmektedir.Türk dünyasının bilge atası olan Dede Korkut ve onun hikâyelerinde; Türk toplumunun savaşları ve barışları ile birlikte, aile ve eğitim yapısıyla üstün ahlâk ve karakter sağlamlığı dikkati çeker.
2. (Y)
3.(D)
4.(Y)
5. Danişmentname
6.kahramanlık , aşk
7)(A) aa/bb/cc/dd/ee…
8)(A)

Sayfa 110 ve Sonrası
Hazırlık
NASREDDİN HOCA(1208-1284)
Türk halk bilgesi ve fıkra kahramanı .Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinin Hortu köyünde 1208 yılında doğdu, 1284 yılında Akşehir'de öldü.Babası Hortu köyü imamı Abdullah Efendi, annesi aynı köyden Sıdıka Hatun'dur. Önce Sivrihisar'da medrese öğrenimi gördü, babasının ölümü üzerine Hortu'ya dönerek köy imamı oldu. 1237'de Akşehir'e yerleşerek, Seyyid Mahmud Hayrani ve Seyyid Hacı İbrahim'in derslerini dinledi, İslam diniyle ilgili çalışmalarını sürdürdü. Bir söylentiye göre medresede ders okuttu, kadılık görevinde bulundu. Bu görevlerinden dolayı kendisine Nasuriddin Hâce adı verilmiş, sonradan bu ad Nasreddin Hoca biçimini almıştır. Onun hayatıyla ilgili bilgiler, halkın kendisine olan aşırı sevgisi yüzünden, söylentilerle karışmış, yer yer olağanüstü nitelikler kazanmıştır. Bu söylentiler arasında, onun Selçuklu sultanlarıyla tanıştığı, Mevlânâ Celâleddin ile yakınlık kurduğu, kendisinden en az yetmiş yıl sonra yaşayan Timur'la konuştuğu, birkaç yerde birden göründüğü bile vardır.

13 ve 14. yüzyıllar, Anadolu’da yaşayan Türk insanı için oldukça sancılı geçen yüzyıllardır. Bu yüzyıllar içinde büyük Türk devletlerinden olan Selçuklu Devleti güçlenmiş olsa da aslında Anadolu’da yaşayan Türk halkı için zorlu yıllar yaşanmıştır.

Örgün eğitimin günümüzdeki kadar yaygın olmadığı bu dönemlerde tekke ve medreseler halkın eğitiminde çok büyük bir öneme sahiptir.Tekkeler, tasavvuf düşüncesinin, anlayış ve terbiyesinin derinleştirildiği ve halka takdim edildiği bir yerdir. Tekke , zâviye, hankah, âsitane ve dergâh gibi isimler altında birbirinden hemen hemen farksız olan bu kuruluşlara insanlar, dünya hayatının çeşitli meşakkat ve sıkıntıları ile yorulan ruh ve bunalan gönüllerini dinlendirmek için giderlerdi. Onlar burada bir araya gelip boş zamanlarını değerlendirirlerdi.Tekkeler, özellikle kuruluş yıllarında, şeyhler tarafından seçilen yerlerde kuruluyorlardı. Bundan dolayı onlar, etraflarındaki insanların mânevî ihtiyaçlarını temin ederek, bölgelerinin insanlarına sahip çıkıyorlardı. Böylece Kur'an'ın tavsiye ettiği bir metod olan hikmet ve güzel öğütle insanları dine ve hakikata çağırıyorlardı.13. yüzyılın en önemli oluşumlarından biri Mevleviliktir. Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin düşüncelerinin yaygınlaştırılması amacıyla Mevlana’nın oğlu Sultan Veled tarafından kurulan Mevlevilik, halkı Tanrı’ya davet etmiştir. Tanrı sevgisinden, insan sevgisinden hareketle, insanların isyan etmeleri engellenmiştir. Mevlevilik, insanlara huzuru sunmuş ve onların birbirlerine düşmelerini engellemiştir. Mevlana’nın şiirleri ve öyküleri halkı aydınlatmış ve insanlarımızın sevgi dolu bir ortamda yaşamalarını sağlamıştır. (Aralık 2006 Edebiyat Sandığı) 13 ve 14. yüzyıllarda Bektaşilik ortaya çıkmıştır. Bektaşilik, Hacı Bektaş-ı Veli’nin evrensel insan sevgisini yaymaya çalışmıştır. Din, dil, ırk ve cinsiyet ayrımı yapmadan insanları eşit görmek gerektiği anlayışı halka yerleştirilmiştir. Türk insanının barışçıl yaklaşımı, Mevlana ve Hacı Bektaş-ı Veli gibi düşünürlerin etkisiyle güçlenmiştir diyebiliriz.
13 ve 14. yüzyıllarda çok büyük Türk şairleri ve düşünürleri yetişmiştir. Bu sancılı dönemlerde düşünür ve sanatçılarımız, Türk insanının derdine derman olmuştur. Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Gülşehri, Ahmedi, Kadı Burhaneddin, Nasreddin Hoca bunların en önemlileridir.

SAYFA 111
1.Makalat'tan adlı metinin anlatımı mensur (düz yazı) biçiminde öğretici anlatımdır.

2.Makalât dört kapı-kırk makam tertibi üzre kaleme alınmıştır. Bu tertip, Anadolu’daki ilk mutasavvıf olan Ahmed Yesevi'nin "Fakrnâme"siyle hemen hemen aynıdır . Dört kapı (şeriat-tarikat-ma'rifet-hakikat) kırk makam anlayışı Türk mutasavvıflarının kabul ve takip ettikleri bir sülük(yola girme) anlayışıdır. Bektaşilik,bu “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi ile somutlaştırılmıştır. İnsan, olgunlaştırma ve yetiştirmeye yönelik evrelerden geçirilerek toplumsallaştırılmaya çalışılır.

3.Makalât'taki bazı ek ve kelimeler günümüz Türkçesine göre ses değişikliğine uğramıştır.Bazı kelimeler de kullanımdan düşmüştür.

a) Metindeki günümüz Türkçesinde kullanılmayan kelimeler: "bahıllık,pes,hasad,nayıb, subaşı..." gibi sözcüklerdir.
bahıl:cimri
nayıbnaib):Tahtta hükümdar olmadığı zaman veya hükümdarın çocukluğu sırasında devleti yöneten kimse:
pes: şimdi
hasad:hizmetçi
subaşı:Subaşılar Osmanlı Devleti döneminde; barış zamanında asayişi sağlayan, savaş zamanında da orduda çeşitli görevlerde bulunan subaylardır.(günümüzde "subay" sözcüğü)
Tarihi süreç içerisinde dildeki kelimelelerin değişmesinin sebepleri:
Kültürel sosyal ve kültürel değişmeler
savaşlar, göçler
b)didik > dedik
vardur > vardır
öyke > öfke
kal'a > kale
c)
Şeytanın yardımcısı nefstir.Şeytanın muhafızları da kibir, hased, cimrilik, aç gözlülük, öfke , gıybet ve kahkaha, masakaralıktır.Bunların hepsi sabırla hayra döner.
İnsana cimrilik gelirse cömertliği ona havale etmek gerek.
Hased, cimrilik,açgüzlülük dünyayı terk etmekle ortadan kalkar.
Kibrin aslı şeytan ; miskinliğin(ek bilgi: miskin:tasavvufta) yoksul, benliğinden geçmiş kişi) aslı ise Rahman'dır.
İnsanoğlu yüzünü Allah'ın dileğine döndürmelidir.(çalap Eski Anadolu Türkçesinde Tanrı demektir)...
ç) Metnin yazılış amacı: Hacı Bektaş-ı Veli eserini döneminin tasavvuf ve hayat anlayışını ,Allah aşkını ve bu aşkın verdiği coşkuyu ,İslam inancının kaynaklarını öğretmek amacıyla yazmıştır.
d)Metin öğretmek, aydınlatmak, bilgi vermek amacıyla yazıldığı için dil sade ,açık, anlaşılırdır.

SAYFA 112
4.Metnin anlatım biçimi manzumdur. (şiir şeklinde)
5.Makalat mensur şekilde Garibname ise manzum şekilde yazılmıştır.Buna göre:

ÖĞRETİCİ METİNLERİN ANLATIM BİÇİMLERİ

MANZUM METİNLER MENSUR METİNLER

6. Bu metinler öğretici metinlerdir.İslam medeniyetinin şekillendirdiği Türk kültürünün izlerini taşır.Biçim bakımından manzum şekilde kaleme alınmışlardır.Mesnevi nazım biçiminin özelliklerini taşırlar.Metinlerin bağlı bulunduğu gelenek tasavvuf geleneğidir.
7) Eklenecek.

Sayfa 113
8. PARAYI VEREN DÜDÜĞÜ ÇALAR
· Hoca bir gün Konya’ya gitmek üzereyken etrafını saran çocuklar düdük isterler.
· Çocuklar sadece biri ısmarladığı düdüğün parasını Hoca’ya verir.
Ø ANA DÜŞÜNCE: "Parasını verdikten sonra isteğini elde edebilirsin”
Veya “Bazı şeylere bir bedel karşılığında sahip olunabilir.”

Diğer fıkraları verilen örneğe göre kendiniz yapınız
Bir gün Hoca Konya’ya gitmek üzere yola çıkar.Akşehirli çocuklar etrafını sararak düdük ısmarlar. (GİRİŞ BÖLÜMÜ)
Yalnız bir tek çocuk ısmarladığı düdüğün parasını peşin verir...Doğrusu ile başlayan cümleye kadar ( GELİŞME BÖLÜMÜ)
-Çocuklar öyle yağma yok!Parayı veren düdüğü çalar, der (SONUÇ BÖLÜMÜ)

SAYFA 115
12)
Makalat : Döneminin tasavvuf ve hayat anlayışını ,Allah aşkını ve bu aşkın verdiği coşkuyu, İslam inancının kaynaklarını öğretmek.
Garib-name : Anadolu Türklerine tasavvuf ve hayat anlayışını öğretmek
Nasrettin Hoca : Mizah anlayışı çerçevesinde kıssadan hisse çıkartmak
Yüz Hadis : Kur’an ve Peygamber sevgisi ile bunlara tabi olmanın gerekliliğini anlatmak
Kaabusname : Devlet adamlarına öğüt vermek

13. 14.YÜZYIL NESRİNİN(DÜZ YAZISININ) DİL ÖZELLİKLERİ
v Eserlerde kullanılan dil sade ve anlaşılırdır bir dildir.
v Cümleler açık ve kısadır.
v İslam medeniyetinin etkisiyle nesir dili yeni kavram ve söyleyişlerle zenginleşmiştir.

İSLAM MEDENİYETİNİN ETKİSİ
v Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalar kullanılmıştır.
v Yeni kavram ve söyleyişler dile girmiştir.
v Aydınlatıcı, telkin edici ve yol göstericidir.
v Tasavvuf ön plandadır.

14)
Makalat Döneminin tasavvuf ve hayat anlayışı ,Allah aşkını ve bu aşkın verdiği coşku ,İslam inancının kaynakları
Garibname Dini-tasavvufi konular
Nasrettin Hoca Çok çeşitli konularda dersler alınabilecek toplumsal konular
Yüz Hadis Peygamberimizin hadisleri
Kabusname Devlet adamlarına öğütler

ANLAMA-YORUMLAMA
1.Makalat’ta verilen öğütler günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

2.Bu durum Nasrettin Hocanın halkın kendisini temsil eden ulusal bir tip olmasına bağlanabilir.

3.Günümüzde Nasreddin Hoca'nın yeni olaylar ve yeni kişilerle karşımıza çıkması, hem sözlü geleneğin hem de Hoca'nın, kültür içerisinde sağlıklı bir şekilde yaşadığını gösteriyor. Yüzyılımızın insanının Nasreddin Hoca fıkrası üretmesi, Nasreddin Hoca fıkralarının dejenere olması olarak izah edilemez. Aksine, bir fıkra tipi olarak Hoca'nın ne derece etkili ve canlı olduğunu gösterir.

1.Etkinlik
Nasreddin Hoca’yı ve fıkralarını doğru anlayabilmek için onun kişilik yapısının bilinmesinde fayda vardır. Nasreddin Hoca, her şeyden önce Türk-İslâm kültürü ortamında yetişmiş bir şahsiyettir. İlk dinî ve ahlakî bilgilerini babasından almış, ardından medreselerde dinî tahsil görmüştür. Dolayısıyla Türk-İslâm kültürünün değerlerini bilen ve onlara bağlı olan bir insandır.
Hoca, bir cemiyet adamıdır. Yaptığı imamlık, kadılık, müderrislik gibi görevlerde halkla hep içi içe olmuştur. Dolayısıyla halkı ve sorunlarını iyi gözlemleyen ve iyi bilen bir insandır.
Hoca, yaratılıştan çok zeki bir insandır. Ama bu durum, ona mal edilen kimi fıkralarda olduğu gibi asla kurnazlık şeklinde bir zekilik değildir. Doğruyu düşünen ve düşündürtmek isteyen bir zekiliktir.
Hoca, tatlı dilli, güler yüzlü, hoşgörülü, herkese önce insan olarak değer veren ve ona göre davranın birisidir. Toplumsal ilişkilerinde ve diyaloglarında çok başarılıdır. Kişisel ve toplumsal eleştirilerini kimseyi kırıp incitmeden yapar. Halk da onu bu yüzden çok sevmiş ve kendinden saymış, o devirde yaşanan haksızlıklar karşısında onu kendi sözcüsü kabul etmiştir.
Hoca, bir toplum eğitimcisidir. Nükteleriyle halkın yanlış gördüğü davranışlarını düzeltmeye çalışmıştır. Ama bunu yaparken pedagojik esaslara son derece riayet eder. Ayrıca bu eğitimcilik görevini imamlık ve müderrislik gibi resmi görevleriyle de yerine getirmiştir.
Hoca, dili çok iyi kullanır. Kelimelerin etki gücünden mükemmel şekilde yararlanır. Üstelik hazırcevaptır. Hiçbir sözün altında kalmaz. Ama söylediği her söz bir bilgi ve hikmet ürünüdür. Dolayısıyla boş sözlere itibar etmez. Kısa ve özlü anlatımı tercih eder.
Hoca’nın fıkralarındaki asıl amacı asla güldürmek değildir. Asıl amacı düşündürmek ve bir ders vermektir. Fakat bunu yaparken şaka yollu takılmayı, tebessüm ettirmeyi öne çıkarır. Bu durum onun kişiliği kadar devrin ağır ve zor şartlarıyla da ilgilidir. Hoca, bu yolla insanlara inanç ve umut aşılamış, zorlukların tebessüm yoluyla kazanılacak iyimserlikle aşılabileceğini göstermiştir.
Hoca, toplumsal sorunlara karşı çok duyarlıdır. Adaletsizlik, bilgisizlik, haksızlık, ferdi anlamda kişilerde görülen yalancılık, tembellik, kıskançlık, görgüsüzlük gibi her türlü olumsuz davranışla mücadele eden bir kişidir.
Hoca, barış insanıdır. Hangi sorunu ele alsa bunu kişileri kırmadan, rencide etmeden ele alır ve problemi çözer. Çocukla çocuk, büyükle büyük olmasını bilir. Muhataplarının seviyesine göre hareket eder. Herkesin iyiliğini, esenliğini ister.
Hoca, kendisiyle ve hayatla da barışık bir insandır. Onun sevgisi insanları kucakladığı gibi diğer varlıkları da kucaklayan bir sevgidir. Eşeğine olan düşkünlüğü bu yönünün en güzel kanıtıdır.
Hoca, bu özellikleriyle milletimizin asırlar boyunca olgunlaştırdığı değerleri, dünya görüşünü ve mizah dehasını temsil eder.

SAYFA 116
v Aşık Paşa XIV. asrın, Türk dili için çalışan ve Türk dili edebiyatının gelişmesine değerli hizmette bulunan en önemli şahsiyetlerden biridir.
v Tasavvuf düşüncesini Anadolu halkına Türkçe öğretmeye çalışmıştır.
v Yaşadığı dönemde şairler arasında Farsça çok yaygınken O Garipname adlı eserini Türkçe yazmıştır.
v Türkçeye layık olduğu değeri veren milli bilince sahip bir şairdir.
5.Türklerin Tanrı’yı Türk dilinde anlaması için eserini Türkçe yazmıştır.Aşık Paşa gibi Kaşgarlı Mahmut da Türk diline çok veren, Türkçenin üstün özelliklere sahip bir dil olduğunu düşünen ve Türkçenin gelişmesi için büyük hizmetleri olan ilim adamıdır.

DEĞERLENDİRME
1.) Eserlerde kullanılan dil sade ve anlaşılırdır bir dildir.
Cümleler açık ve kısadır.
İslam medeniyetinin etkisiyle nesir dili yeni kavram ve söyleyişlerle zenginleşmiştir.
Sanat yapma amacı güdülmez.
2. (Y)
3. (Y)
4. (Y)
5. MAKALAT
6. ÖĞRETİCİ
7.(E)

Sayfa 117 ve Sonrası
1.


2.Gazelde işlenen aşk teması somut ifadelerle ifade edilmiştir. Örneğin şair sevgiliye kavuşma arzusunu mumla somutlaştırmıştır.Yine gazelde aşık durumunu bir hastaya benzetiyor, tıpkı bir hastanın doktordan deva beklemesi gibi sevgiliden deva bekliyor.

3.Gazel divan (blogkafem.blogspot.com) edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir. Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir. Arapça'da "Kadınlarla Âşıkça söyleşi" manasına gelmektedir. İlk Gazel'i 530'da ölen İmruü'l-Kays'ın yazdığı söylenmektedir. İlk dönemlerde (İslam dininin ilk dönemlerinde) fazla ilgi görmemekle birlikte tepkiler de toplayan gazel daha sonra İran edebiyatında çok büyük ilgi görmüş ve Osmanlı Edebiyatı'na da buradan geçiş yapmıştır. Osmanlı Edebiyatı'nda gazelin en güzel örneklerini Fuzuli,Baki, Şeyhülislam Yahya, Nabi,Nedim,Şeyh Galib vermiştir.
Ø Gazel beyit denilen ikili dizelerden oluşur.
Ø konusu genellikle liriktir.
Ø Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir.
Ø Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adını alır.
Ø Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur (aa, ba, ca ...). Birden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü'l-metali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir.
Ø İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-ü makta" (son beyitten güzel olması gerekir) denir.
Ø Gazelin en güzel beyti ise beytü'l-gazel ya da şah beyit adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası önemli değildir. Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlası ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir. Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-ü makta"da söyler. Bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anılır. Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsn-ü tahallüs denir.
Ø Dize ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir. Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi" adı verilir. Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yek ahenk gazel", her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de "yek avaz gazel" olarak adlandırılır.
Ø Gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır. Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller "aşıkane", içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara "rindane", Yalnızca kadından bahseden gazeller "Şuhane", Öğretici konuları öğüt verici biçimde işleyenlere "Hakimane" denir.
Ø Aşıkane gazellere en iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir. Kadını, içkiyi ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm’in gazelleri, "şuhane", öğretici nitelikli gazellere, örneğin Nâbî’nin ve Gülşehri'nin gazelleri, "hakimane gazel" denir. Ayrıca felsefi konularda yazılmış gazeller de vardır.
Ø Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
Ø Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir.

2.ETKİNLİK
Matla beyiti : Gazelin ilk beyitine matla((doğuş yeri)denir. Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır.(aa)
Hüsnü matla: Matla beyitinden sonra gelen beyite hüsn-i matla
Beytü’l gazel: Gazelin en güzel beyitine beyt'ül gazel denir.Buna şah beyit de denir.
Hüsnü makta: makta beyitinden bir önceki beyite hüsn-i makta denir.
Makta beyiti : Gazelin son beyitine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir.
Taç beyit : Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir.

Sayfa 119
3.ETKİNLİK:TERİM METİNDE GEÇTİĞİ BÖLÜM
Matla beyiti : Meni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

hüsnümatla: Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Beytü’l gazel: Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

Hüsnümakta : Değüldüm ben sana mâil sen ettin aklımı zâil
Beni tan eyleyen gafîl seni görgeç utanmaz mı

Makta beyiti : Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

Taç beyit : Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

3. Gazeldeki gerçek anlamı dışında kullanılan söz ve söz grupları:
Ø murâdım şem'i yanmak: isteğinin gerçekleşmesi
Ø bîmar: gerçek anlamı hasta gazelde ise aşık ,aşk derdine düşen anlamında…
Ø Gözlerinden kanlı yaş akmak: Aşk acısından dolayı acı ve ıstırap çekmek
Ø Kara: gerçek
anlamı siyah renk ; gazelde kara baht: kötü talih, kısmet, kader
Ø Ruşen : aydın, parlak; belli, meydanda. Gazelde sevgiliye sevdiğini belli etmek, açıklamak anlamında…

4.)Benzer ifadeler: . Şairin kanlı göz yaşlarını ilk baharda bulanık akan sulara benzetmesi
Âşığın , sevgilinin gül yanağına karşı kanlı göz yaşı dökmesi
sevgilinin gül yanağı yüzünden gözünden kanlı yaş gelmesinin sebebini bir başka olaya gül mevsiminin gelmesine ve bu mevsimde suların akmasına bağlanması
“Kara bahtım uyanmaz mı?” sorusu ile cansız bir kavrama insana mahsus bir özelliği yüklemesi
Şairin kendisini aşk yüzünden deli, divāne olmuş bir rinde benzetmesi
Bu örneklerden hareketle Divan şiirinde gözlem önemlidir.

EK BİLGİ: Dîvan şâirlerinin eserlerini incelediğimiz zaman, sıradan veya çok kötü bir şâir değillerse, bir sanatkârda olması gereken özellikleri taşıdıklarını tespit edebiliyoruz. Dîvan şâirinin en dikkate değer özelliği iyi bir gözlemci olmasıdır. Tabiatı ve çevresini son derece dikkatle gözleyen ve bu gözlemlerini hayâl ve sanatkârlık gücüyle kaynaştırıp, bilgi ve sanat anlayışıyla, vezin, nazım şekli ve
tercih ettiği dili kullanarak, tadına doyum olmayan, dantel gibi işlenmiş eserler meydana getirdiklerini görüyoruz. Temelinde şâirin yaşadığı sosyal ve tabiî çevrenin izlenimleri bulunan bu şiirler elbette ki bu çevrelerle sıkı sıkıya bağlı ve eğitim ve kültür seviyesi ne olursa olsun, o çevre içinde yaşayan herkesin ilgi ve beğenisini kazanabilecek özellikleri taşıyan sanat eserleridir. Dîvan şiiriyle ilgili olarak bugüne kadar yapılmış olan tahlil ve şerh çalışmalarını incelediğimiz zaman görüyoruz ki Dîvan şâiri günlük hayatında kullandığı ve çevresinde gördüğü, iğneden ipliğehemen hemen her şeyi, şiirinde kullanmıştır. Bu da Dîvan şâirinin hayata ve çevresine nasıl sıkı sıkıya bağlı, onunla bir bütünlük içinde olduğunun en önemli delillerinden biridir. Bütün bu malzemenin Dîvan şiirinin genel karakteri ve prensipleri dahilinde kullanılması tabiî bir hadisedir. Çünkü her edebî tarzın kendine has tercihleri vardır. Bu da bir tarza sahip olmanın gereğidir.( Doç. Dr. M. Nejat Sefercioğlu)

5.)
1.beyit : yakınma
2.beyit : sitem
3.beyit : Şüphe, korku
4.beyit : Talihe şikayet
5.beyit : Aşk acısı
6.beyit : Sevgilinin güzelliği
7.beyit : Aşk



6.İlişkilidir. ANA TEMA: AŞK

SAYFA 120
7.Konu bütünlüğü olduğu için yek-ahenk gazeldir.

4.ETKİNLİK
Kamu bîmârına cânân /deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman/ beni bîmar sanmaz mı

d----Kamu bîmârına cânân
d----deva-yı derd eder ihsan -----------> “an” tam uyak
d----Niçün kılmaz bana derman
b----beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar cânum / töker kan çeşm-i giryânum
Uyarur halkı efgânım / kara bahtum uyanmaz mı

e---Şeb-i hicran yanar cânum
e---töker kan çeşm-i giryânum
e----Uyarur halkı efgânım
b----kara bahtum uyanmaz mı
“um” redif ; “ân” zengin uyak



Gûl-i ruhsârına karşu / gözümden kanlu akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu/ akar sular bulanmaz mı

f----Gûl-i ruhsârına karşu
f----gözümden kanlu akar su -----> “u” yarım uyak
f----Habîbim fasl-ı güldür bu
b----akar sular bulanmaz mı

Gâmum pinhan dutardum men/ didiler yâre kıl rûşen
Disem ol bî-vefâ bilmen/ inanır mı inanmaz mı

g----Gâmum pinhan dutardum men
g----didiler yâre kıl rûşen
g----Disem ol bî-vefâ bilmen
b-----inanır mı inanmaz mı
“en” tam uyak

Değüldüm men sana mâ’il /sen ettin aklımı zâil
Beni tan eyleyen gâfil / seni görgeç utanmaz mı

h----Değüldüm men sana mâ’il
h----sen ettin aklımı zâil
h-----Beni tan eyleyen gafil
b-----seni görgeç utanmaz mı

“il” tam uyak

Fuzûlî rind-i şeydâdır/ hemîşe halka rüsvâdur
Sorun kim bu ne sevdâdur / bu sevdâdan usanmaz mı

I-----Fuzûlî rind-i şeydâdur
I-----hemîşe halka rüsvâdur
I-----Sorun kim bu ne sevdâdur
b-----bu sevdâdan usanmaz mı

“dur” redif ;
“â” tam uyak (uzun hece olduğu için iki ses)


UYARI: GAZELDE HER BEYİTİN SON DİZESİNİN KENDİ ARASINDA UYAKLI OLDUĞUNU UNUTMAYINIZ.


8.
Ø Şiir tekniği çok kuvvetlidir.
Ø Divan şiirinin en güçlü şairlerindendir.
Ø Şiirlerinde Azeri Türkçesinin özellikleri görülür.
Ø Tasavvufi unsurları da işlemiştir.(bu gazelinde de vardır.)
Ø Derin ve samimi çok lirik bir aşk şairidir.
Ø Konuşma dilinde çok rastlanan ikinci kişiye hitap, seslenme biçimindeki kullanımlara yer vermiştir.
Ø Son derece sanatlı , süslü ahenkli bir dili vardır.
Ø Bu gazel Fuzuli’nin sanat anlayışını gayet güzel yansıtmaktadır.

SAYFA 121
· İstifham (soru sorma sanatı)
· Teşbih
· Mübalağa
· Hüsn-i talil
· Mecaz
· Tenasüp
· Tezat
· Teşhis
· Tenasüp
· Teşbih
· Hüsn-i talil
· Telmih

9.
Ah: Aşığın aşk acısından dolayı gönlünden göğe doğru çıkan duman ve kıvılcımlar
Bimar: aşk derdine düşmüş anlamında kullanılmıştır.
Gül-i Ruhsar: Sevgilinin yanağı rengi dolayısıyla güle benzetilir.
Şeyda: Aşk hastalığından kaynaklanan çılgınlık hali için kullanılır.Aşığın kendisidir.

Diğer imgeler:
Muradın şem’i
felek:Gök yüzü. Edebiyatta felek daha çok şikâyet yerine kullanılır. Divan şairleri tarafından daha çok yükseklik, yücelik, genişlik, sonsuzluk ve parlaklık gibi özellikleriyle anılmıştır. Âşığın çektiği acı ve ızdıraplardan dolayı ettiği âh ve figanlar de felekler kadar sonsuzdur. Felek ihtiyarlığı, dönekliği, kimseye yâr olmaması, *****liği gibi özelikleriyle şikâyetlere sebep olur.

10.Bu imge ve söz sanatları Divan şiir geleneği içinde sağlam bir şiir yapısıyla ahengi sağlamak , hayal gücünün büyüklüğünü göstermek,anlatımı kuvvetlendirmek ve süslü bir söyleyiş ortaya koymak için kullanılır.

SAYFA 124
11.KASİDEAHENK UNSURLARI
Ölçü : Aruz ölçüsü (mefulü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün )kalıbıyla…
Uyak: İlk beyit kendi arasında uyaklı (aa) “em” tam uyak ,her beyitin son dizesi de kendi arasında uyaklı, ayrıca iç uyaklar vardır.(aşağıda gösterilmiştir.)
Redif : Aşağıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar: Aliterasyon, asonans…Örneğin İlk beyitte “m” tekrarıyla aliterasyon vardır…
Nazım birimi : beyit
Nazım birimi sayısı : 39
Uyak şeması : aa /ba /ca/ da /ea /fa /ga/ ha/…
Tema:Sultan Murad Hana ÖVGÜ
Nazım türü:Kaside (kaside-i bahariyye)


KASİDEDEKİ İÇ UYAKLAR:
Gül devri ayş eyyâmıdır zevk u safâ hengâmıdır "ıdır" redif ; "âm" zengin uyak
Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem

Dönsün yine peymâneler olsun tehi humhaneler “ler” redif ; “âne” zengin uyak
Raks eylesin mestâneler mutribler etdükçe nagam

Yâr ola câm-cem ola böyle dem-i hurrem ola “ola” redif ; “em” tam uyak
ârif odur bu dem ola ayş u tarabla muğtenem
….
12. 1.Nesim-i nev-bahar esdi, güller subh dem açıldı.Bizim gönlümüz de açılsın.Ey saki, meded eyle, câm-ı Cem sun.

37. Elin kaldır, dua eyle.Kasiden intiha buldu.Şimdi dua etmek hem sana müstehab hem de ehemdir.

Kasidedeki bazı beyitleri yukarıdaki gibi kurallı nesir cümleleri haline getirdiğimizde ahenk bozulmaktadır.Çünkü kasideki ahenk unsurları (kafiye,redif,ölçü,söyleyiş ve her türlü ses benzerliği) kasidenin şiirsel yönünün özellikleridir.Kasideyi kurallı düz yazı cümleleri haline getirdiğimizde şiirin kendine özgü anlatımı ve şiirsel dili ortadan kalkmaktadır.

7.ETKİNLİK
TERİM / TANIMI
Nesib :Şiirin giriş bölümüdür.

Tegazzül : Kaside içinde gazel söylemektir.Her kasidede bulunmaz.Şair bir yolunu bulup tegazzül yapacağını söyler.5-12 beyit arasında değişir.

Girizgah : Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir. Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir. 1-2 beyitten oluşur.

Medhiye : Övgünün yapıldığı asıl bölümdür.

Fahriye : Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

Taç beyit : Şairin mahlasının geçtiği beyite denir.
dua Kasidenin son bölümüdür.


SAYFA 125
BÖLÜM / BÖLÜMÜN İÇERİĞİ
Nesib: Şair bu bölümde betimleme yapar ; kadın, kış, at, bahar vs. Aşıkane duygular anlatılıyorsa nesib; afâki konular ((bahar,tabiat,bayramlar vs.)işlenmişse teşbib adını alır.Genellikle kasidelerin en uzun ve sanatlı bölümüdür.

Tegazzül: Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde olması zorunlu değildir.
Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler, buna tegazzül denir.Girizgah Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir. 1-2 beyitten oluşur.

Medhiye: Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
Şiir yönü çok zayıf, dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır.

Fahriye: Şairin kendini övdüğü, sanatının diğer bütün şairlerden üstün olduğunu söylediği bölümdür.

Taç beyit: Şairin kendisi hakkındaki yeni düşüncelerini söylediği bölümdür.
2-3 beyit bulunur.
'Nefi' çok kullanır.(Tac bir bölüm değil sadece şairin isminin geçtiği beyittir)

Dua :Kasidenin son bölümüdür. Birkaç beyit olur.
Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.

9.ETKİNLİK:
Ø BAHARİYYE
Ø ŞİTÂİYYE
Ø TEMMUZİYYE
Ø RAMAZANİYYE
Ø BAYRAMİYYE veya IYDİYYE
Ø NEVRUZİYYE
Ø RAHŞİYYE

13. Bu kaside BAHARİYYE türündedir.(kaside-i bahariyye)

14.Divan edebiyatı İran edebiyatından çok etkilenmiş ve beslenmiştir.Kasidedeki tarihi ve mitolojik isimler güç ve kahramanlık bakımından genellikle Osmanlı padişahlarına teşbih yoluyla benzetilir. Buradaki amaç anlamı güçlendirmek ve pekiştirmektir.Ayrıca övülen devlet büyüğünün ne kadar büyük ve haşmetli olduğunu vurgulamaktır.İran şairleri bütün Divan şairleri tarafından üstünlüğü kabul edilen şairlerdir. Divan şairleri de kendilerinin ne kadar büyük bir sanatçı olduğunu göstermek için şiirlerinde kendilerini İran şairleriyle kıyaslarlar.

Şairin bu isimler etrafında oluşturduğu ifade biçimi ile Osmanlı İmparatorluğu 'nun güçlü yapısı arasındaki zihniyet bakımından ilişkisi ise şöyle açıklanabilir:
"Osmanlı hakanlarının Şehname kahramanlarına benzetilmesi, dönemsel bir şey değildir. Yani sadece 4. Murad'a ait değildir veya Osmanlı haşmet devriyle ilgili değildir. Henüz küçük bir beylikken bile, şairler padişahları Şehname kahramanlarına benzetir. Çünkü, derli toplu ve çok etkili tek örnek Şehname ve kahramanları olmuştur uzun süre. Osmanlı şairleri için ideal ve sembol değeri olan kahramanlar Şehname'deki İran kahramanlarıdır. Yani Osmanlı şairlerinin imge kurgulamasında ilk çalınan kapı, ortak coğrafyanın hikayesini anlatan İran mitolojisidir."

SAYFA 126 - RUBAİ
16.

AHENK UNSURLARI
ölçü Aruz ölçüsü
Uyak: “an” tam uyak
redif “söyleşelim” redif
Sese dayalı edebi sanatlar: “m, n” ünsüz seslerin tekrarıyla aliterasyon sanatı vardır.

YAPI UNSURLARI
Nazım birimi : dörtlük
Nazım birimi : sayısı 1
Uyak şeması : aaba
Tema: Sevgili
Nazım türü: Rubai

Bu özellikler rubai nazım şeklinin özelliklerini yansıtmaktadır.

10.ETKİNLİK:RUBAİ NAZIM ŞEKLİNİN ÖZELLİKLERİ
Ø Tek dörtlükten oluşan nazım biçimidir.
Ø Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa biçimindedir.
Ø Rubailerde aşk, şarap, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, hayatın anlamı ve hayat felsefesi, tasavvuf ve ölüm gibi konular işlenir.
Ø Rubai diğer nazım şekillerinden farklı olarak özel bir ölçüyle yazılır. 24 kalıbı vardır.
Ø Rubaide ilk iki dize fikrin hazırlayıcısıdır. Asıl söylenmek istenen düşünce 3. veya 4. dizede ortaya çıkar.
Ø Genelde mahlasız şiirlerdir.
Ø Rubai Edebiyatımıza İran Edebiyatından geçmiştir.
Ø Rubai’nin en büyük şairi İranlı Ömer Hayyâm (XII yy)’dır. Türk edebiyatının en usta şairleri Kara Fazlî, Azmizâde Haletî, Nâbî ve son dönemde de Yahya Kemâl’dir.

EK BİLGİ:
RUBAİ ÖRNEKLERİ
Esrârını dil zaman zaman söyler imiş
Hengâme-i gamda dâstan söyler imiş
Aşk ehli olup da mihnet-i hicrâne
Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş
Azmizade Haleti

Günümüz Türkçesiyle
Gönül, sırlarını zaman zaman söylermiş.
Gama düştüğü zaman destan söylermiş.
Âşık olup da ayrılık acısına,
Ben sabrederim diyen yalan söylermiş.
********************************
RUBAİ
Ol dem ki tecelliyat-ı aşk itdi zuhûr
Kıldı dil-i bî-kararı fevvâre-i nûr
Şol âteş-i aşka düşmüşümdür ben kim
Bir lem'asına tahammül itmez bin Tûr
Azmizade Haleti

Günümüz Türkçesiyle
Aşkın eserleri ortaya çıktığında,
Kararsız gönlü o nurun fıskiyesî kıldı.
Öyle bir aşk ateşine düşmüşüm ki
Bir pırıltısına bin Tûr dayanamaz.
***************************************
RUBAİ
Ya Rab dilimi sehv ü hatâdan sakla
Endişemi tezvîr ü riyâdan sakla
Basdım reh-i vâdî-i rubâîye kadem
Ta'n-ı har-ı nâdân-ı dü-pâdan sakla
Nef'i
Günümüz Türkçesiyle;
Ya Rab! Dilimi kusur ve hatadan koru.
Düşüncemi yalan ve ikiyüzlülükten koru.
Rubai vadisinin yoluna ayak bastım.
İki ayaklı anlayışsız eşeklerin ayıplamasından koru.
**************************************************
RUBAİ
Ol göz ki yüzün görmeye göz dime ana
Şol yüz ki tozun silmeye yüz dime ana
Şol söz ki içinde sanemâ vasfun yoh
Sen bâd-ı hevâ dut anı söz dime ana
Kadı Burhanettin

Günümüz Türkçesiyle;
O göz, yüzünü görmezse ona göz deme.
Şu yüz, ayağının tozunu silmezse ona yüz deme.
Ey put kadar güzel sevgili, vasfının olmadığı sözü,
Değersiz tut, ona söz deme.
*********************************************
Benim halimden haber sorarsan,
Bir çift sözüm var sana, yürekten:
Sevginle gireceğim toprağa,
Sevginle çıkacağım topraktan.
Ömer HAYYAM
************************************************** ***
Şu dünyada üç beş günlük ömrün var,
Nedir bu dükkanlar, bu konaklar?
Ev mi dayanır, bu sel yatağına?
Bu rüzgarlı yerde mum mu yanar?
Ömer HAYYAM

11.ETKİNLİK
a) Rubailerde aşk, şarap, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, hayatın anlamı ve hayat felsefesi, tasavvuf, ölüm , hicivlerden nükteye kadar birçok konu özlü biçimde işlenir.
b) Rubailerde gelecek, insanla ilgili evrensel değerler ve bunlarla ilgili tecrübeye dayalı bilgiler ön plandadır.Rubailer diğer şiir türlerinden farklı olarak özel bir ölçüyle yazılır.Ayrıca yoğun fikir örgüsüne sahip olduğu için rubailerde ahengi sağlamak oldukça güçtür.
17.İlk rubaide şair sevgilisine seslenerek dünyevi konular hakkında her zaman konuşabileceklerini; ama aşklarının aralarında gizli kalmasını istiyor.

SAYFA 127
TUYUĞ
18.SORU
AHENK UNSURLARI
ölçü Aruz ölçüsünün (fâilâtün / fâilâtün / fâilün ) kalıbıyla…
Uyak: “az” tam uyak
redif “olur” redif
Sese dayalı edebi sanatlar: “m” ünsüzün tekrarıyla aliterasyon; “i” ünlüsünün tekrarıyla asonans

YAPI UNSURLARI
Nazım birimi dörtlük
Nazım birimi sayısı 1
Uyak şeması aaba
Tema: Aşk
Nazım türü: Tuyuğ


12.ETKİNLİK
TUYUĞ:
Tuyuğ, Türklerin Divan şiirine kazandırdığı nazım şeklidir. Maninin Divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir. Klasik Türk Edebiyatında aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılan dört dizelik milli bir nazım biçimidir. Tek dörtlükten oluşur. Kafiyelenişi rubaiyle aynıdır: aaxa. Genellikle lirik tarzda olan ve aaaa şeklinde kafiyelenen tuyuğlara “Musarra Tuyuğ” denir. Manide olduğu gibi, cinaslı uyak kullanılır. Halk şiirinde 11'li kalıpla söylenen mani biçimindeki şiirlere de tuyuğ denir. Aruzun yalnız “fâilâtün - fâilâtün - fâilün” kalıbıyla yazılır.Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir. 14. yüzyıl Azerî şairi Kadı Burhanettin bu türün kurucusu sayılır. Çağdaşı Azerî şairi Nesimi ve 15. yüzyıl Çağatay şairi Ali Şir Nevai bu türde çokça ürün vermişlerdir

Özellikleri:
1. Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir.
2. Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa şeklindedir. (manide de öyle)
3. Dört dizeden oluşur.
4. Tuyuğlarda genellikle cinaslı kafiye kullanılır.
5. Tuyuğda, mani ve rubaide olduğu gibi önemli bir fikir söylenmeye çalışılır. Bu nedenle zor söylenen şiirlerden sayılır.
6. Mahlassız bir şiirdir.
7. Kadı Burhaneddin ve Nesimî bu türün ustalarıdır.
8.Halk edebiyatındaki maninin karşılığıdır.

13.ETKİNLİK:
a) Konu sınırlaması yoktur.Rubaide olduğu gibi şairler dünya görüşlerini, dini-tasavvufi düşüncelerini dile getirirler.
b) Tuyuğlarda dünya, gelecek ve insanlıkla ilgili evrensel değerler ve bunlarla ilgili tecrüeye dayalı bilgiler ön plandadır.

RUBAİ İLE TUYUĞ NAZIM ŞEKİLLERİ ARASINDAKİ BENZERLİKLER
§ İkisi de Divan şiiri nazım biçimidir.
§ Tek dörtlükten oluşurlar.
§ Aynı konuları işlerler.
§ Kafiyelenişleri aynıdır.(aaxa)
§ Aruz ölçüsüyle yazılırlar.
§ İkisinde de şair mahlasını kullanmaz.


RUBAİ-TUYUĞ NAZIM ŞEKİLLERİNİN FARKLILIKLARI
§ Tuyuğ Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı bir nazım şekliyken rubai İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir.
§ Tuyuğ aruzun yalnızca fâilâtün / fâilâtün / fâilün kalıbıyla yazılır.
§ Manilerde olduğu gibi tuyğlarda genellikle cinaslı kafiye kullanılır.

SAYFA 129

139-147 ARASI CEVAPLARI


HALK ŞİİRİ